Dawne Ratusze miasta Golubia – Dobrzynia

           Jedną z cech charakterystycznych miast lokowanych na prawie niemieckim było budowanie siedziby władz miejskich i sądowych w odrębnych budynkach usytuowanych  na środku największego placu miejskiego, czyli Rynku. Tą sytuację, możemy zaobserwować również w Golubiu, gdzie ratusz został wybudowany wzorem innych miast pośrodku Rynku.

            Pierwsza wzmianka źródłowa o ratuszu golubskim znajduje się w aktach procesów polsko – krzyżackich. W 1413 roku akta te podają, że prokurator królewski - Janusz z Sokołowa przedłożył w tymże ratuszu , na  posiedzeniu sądu ławniczego osobisty królewski pozew sądowy dla krzyżackiego wicekomtura golubskiego.

            W opracowaniach historycznych dotyczących  Golubia, wszyscy podają, powołując się na odnowiony przywilej lokacyjny, wydany przez Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego - Michała Küchmeistra w 1421 r., że po wojnach polsko – krzyżackich ratusz służył za browar. Znajdujemy w dokumentach z tamtego okresu zapiskę:  „Browar, znajdujący się w rynku, ma być wolny od wszelkiego podatku. ...”. Wg brzmienia dosłownego tego wpisu budynek mógł być zlokalizowany ta w Rynku lub znajdować się w jednej z pierzei rynkowych.

             Pod koniec XVI wieku ratusz na Rynku nie służył za siedzibę władz miejskich i sądu ławniczego. Siedziba ich mieściła się w budynkach mieszkalnych położonych w pierzejach ulicznych, świadczy o tym wzmianka z księgi inwentarzowej mieszkańców Golubia z lat 1594 – 1620. Z materiałów historycznych, dowiadujemy się, że w dniu 2 grudnia 1598 roku, zanotowano podczas otaksowania majętności po zmarłym mieszczaninie golubskim - Laurentym Taczce, że  posiadał on kamienicę murowaną w Rynku, położoną pomiędzy domem Alberta Babeckiego z jednej strony i ratusza z drugiej strony.

            Na znanym rysunku – widoku Golubia (od wschodniej strony) - toruńskiego białoskórnika Steinera z 1744 roku jest wzmianka o tym, że wówczas za ratusz służyła duża, dwuczłonowa, narożna baszta w murach miasta, zlokalizowana tuż przy Drwęcy na rogu ulicy Browarowej i Kościelnej . Zachowane  przyziemie tej baszty włączono w latach 1864 - 1870 w róg poszerzonego wówczas ogrodu plebańskiego golubskiej parafii katolickiej.

            W zapisce z dnia 20 września 1758 roku  w księdze ławniczej miasta Golubia zatytułowanej „Kontrakt przedażny ratusza” czytamy: „...mając swój Ratusz miejski na rogu przy ulicy Dobrzyńskiej i przy ulicy Koziej z jednej, z drugiej strony kamienicy sławnej pani Marianny Olszewiczowej wdowy stojący murowany z izdebką w sieni dla pisarza wystawioną, w której piec nowo przestawiony z górką nad tąż izdebką z górą drugą, na której sesje i obrady miejskie bywać zwykły, z chórkiem utoczone słupki, z sieni schody murowane na górę drugie schodki drewniane małe dachówką przykryty z sklepem murowanym nowym pod całą sienią i z drugim małym pod tą sienią...”.  Ratusz został sprzedany przez władze Golubia  Teresie z Niewierskich Brzęzickiej. Z tyłu budynku stała stajnia. Budynek ten jest mozliwy dzisiaj do zlokalizowania , ponieważ ulica Dobrzyńska to obecnie - ulica 17 Stycznia, natomiast ulica Kozia to  ulica Podmurna.

  Zarząd miejski  od listopada 1772 r. do początku kwietnia 1773 roku sporządził kwestionariusz ,w którym z jednych  jego punktów napisane jest ,  że w zajętym przez Prusaków Golubiu znajdował się: „...1 ratusz w mieście, drugi zaś mały, drewniany na przedmieściu. ...”.

            Ksiądz Marian Szczuka w kalendarzu wąbrzeskim na 1930 rok podaje informację, która z pewnością odnosi się do ratusza golubskiego zlokalizowanego pośrodku Rynku: „Na środku Rynku stała stara chałupa czy chata. Frontem była zwrócona ku południowi. Tam też znajdował się „ul policyjny” oraz mieszkanie policjanta. Od strony zachodniej prowadziły drzwi do remizy strażackiej. Budę tę otaczały wielkie beczki na saniach, zapełnione wodą do gaszenia ognia”.

            Stary ratusz w Golubiu na Rynku miasta istniał do 1890 roku jak zaświadcza to Benno Heym w swojej pracy z 1902 roku. Przed 1889 roku historyk sztuki  i architekt niemiecki – Conrad Steinbrecht określił ratusz golubski jako „stallartiges” (czyli jakościowo podobny był do stajni).   Z 1891 roku pochodzi informacja o tym, że „Nie ma ratusza, nie ma o nim żadnych wiadomości. Na rynku wciąż stoi stary, często zabudowany i zdewastowany budynek ze średniowieczną cegłą,... Rzucające się w oczy i nietypowe położenie tego samego na środku rynku oraz wzmianka o niegdyś tak ważnej granicy w mieście nie mogło zabraknąć ratusza, sugeruje się, że zachowały się w nim pozostałości dawnego ratusza”.

 B. Heym w swojej pracy z 1902 roku podaje podaje , że budynek byłego ratusza golubskiego na Rynku „zdegradowany został do remizy strażackiej i posterunku żandarmów...”.

             W materiałach księdza Mariana Szczuki jest informacja z 1930 roku , w której czytamy :  „W 1893 r. powstał w Golubiu na Rynku wielki pożar. Paliła się prawie cała strona północna. W 1897 r. pobudowano szkołę. Od tego czasu magistrat, który przedtem mieścił się w różnych prywatnych domach, przeniósł się do obecnego gmachu, gdzie przedtem była szkoła....”. Był to murowany budynek oddanym do użytku, na potrzeby szkoły ewangelickiej w 1821 roku położony przy obecnej ulicy Chopina. Ulica ta zwana była dawniej ,od tejże szkoły ulicą Szkolną.

            W 1910 roku budynek ratusza golubskiego mieścił się w byłym budynku szkolnym na ówczesnej ulicy Szkolnej 65 ,  obecnie jest to  ulica Chopina. Należał on do komuny miasta Golubia i składał się z następujących budynków:

• a)  ratusza z podwórzem na ulicy Szkolnej 65,
• b) stajni ,
• c ) drugiej stajni ,
• d) domu mieszkalnego z małym podwórzem (Szkolna 64),
• e) budyneku stajni z ustępem .

            Od 1951 roku ratusz golubski służył za budynek władz połączonego miasta do 1962 roku ,kiedy to oddano do użytku obecny budynek Urzędu Miasta znajdujacy się na Rynku Dobrzyńskim.

            Pierwszą wzmianka o ratuszu w Dobrzyniu nad Drwęcą ukazała się  w 1793 r. w kwestionariuszu sporządzonym przez władze miasta Dobrzynia na polecenie władz pruskich po drugim rozbiorze Polski (1793 r.): „Poza byłym starym ratuszem znajduje się tutaj żaden inny publiczny budynek”. Ratusz w Dobrzyniu nad Drwęcą zaznaczony jest też na niedatowanej mapie Dobrzynia nad Drwęcą, którą sporządzono w latach 1796 – 1806; znajduje się ona obecnie w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie (wydany przez Agnieszkę Bartoszewicz i Henryka Bartoszewicza w 2006 r.). Prawdopodobnie po 1913 roku lub po odzyskaniu w dniu 4 lutego 1919 roku praw miejskich, władze miasta Dobrzynia ulokowały się w narożnym budynku, przy obecnej ulicy Działyńskich 2 (róg z Lipnowską). Dom został zbudowany w 1913 r. i należał przed drugą wojną światową do żyda Chila Łopaty, który podnajął tenże budynek Magistratowi miasta Dobrzynia nad Drwęcą.  W nim znajdowało się też  mieszkanie dla burmistrza miasta.

                                                                      

                                                             Tekst mgr Ryszard Kowalski

                                                             Opracowanie Barbara Wasiluk